Η 29η Σεπτεμβρίου είναι η 272η ημέρα του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και 73η σε δίσεκτα έτη. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1944, οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής εκτέλεσαν 65 άοπλους κατοίκους της περιοχής Αγίου Γεωργίου Αιγάλεω. Κατά μια εκτίμηση τα θύματα της σφαγής, που διήρκεσε μόλις λίγες ώρες, ξεπέρασαν τους 100 ανθρώπους.
Δεν είναι παράξενο, ούτε παρατηρήθηκε μόνο στην Ελλάδα το γεγονός ότι οι Γερμανοί προέβησαν σε μαζικές εκτελέσεις αμάχων κατά την αποχώρησή τους από τις κατεχόμενες χώρες παρά κατά την παραμονή τους σε αυτές.
Εν μέρει ο πανικός της ήττας, εν μέρει το γεγονός ότι πλέον η ένοπλη αντίσταση εκ μέρους των κατακτημένων κορυφωνόταν, σε κάθε περίπτωση, αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν και σκόπιμες σφαγές, τούτες ήταν κάτι παραπάνω από άσκοπες· ήταν αδιανόητο να είσαι τόσο κοντά στην απελευθέρωση και τελικά να σε προλαβαίνει ο θάνατος.
Μια τέτοια περίπτωση ήταν και το Ολοκαύτωμα του Αιγάλεω ή «Μάχη του Πυριτιδοποιείου», όπως είναι επίσης γνωστό το συμβάν, αν και δεν υπήρξε στην πραγματικότητα καμία μάχη.
Το συμβάν πυροδοτήθηκε, όπως συνήθως, από μια συμπλοκή ανάμεσα σε Γερμανούς στρατιώτες και τμήμα της εμπροσθοφυλακής του ΕΛΑΣ, στην οποία τραυματίστηκαν (ή και όχι) δύο Γερμανοί αξιωματικοί.
Αναζητώντας ασφαλή διέξοδο
Τον Αύγουστο του 1944, στην Αθήνα συνέβαιναν τρία πράγματα: Το ένα ήταν ότι οι Γερμανοί ήξεραν ότι θα έφευγαν και κατέστρωναν ήδη τα σχέδια της αποχώρησής τους, η οποία προδιαγραφόταν όλο και λιγότερο ασφαλής, με δεδομένη τη δράση του ΕΛΑΣ κυρίως, αλλά και των λοιπών αντιστασιακών ομάδων σε όλη την επικράτεια.
Το άλλο είναι ότι -όπως έκαναν και σε πολλές από τις κατεχόμενες χώρες- είχαν επιδοθεί σε όργιο τρομοκρατίας, λεηλασίας, καταστροφής υποδομών και εκτελέσεων αμάχων, με ασήμαντες αφορμές ή και χωρίς καν αφορμή.
Το τρίτο είναι ότι μονάδες του ΕΛΑΣ δρούσαν στην πόλη, προσπαθώντας να προστατεύσουν τους κατοίκους από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους.
Το Αιγάλεω είχε μια συγκεκριμένη ατυχία: ήταν στο δρόμο της υποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων, καθώς από αυτό διερχόταν -όπως και σήμερα εξάλλου- η Ιερά Οδός. Μόνο που τότε, ήταν η μοναδική οδός εξόδου από την Αθήνα προς δυσμάς.
Στα τέλη Αυγούστου, οι κάτοικοι του Αιγάλεω εκλέγουν διά βοής Δήμαρχο τον Γιάννη Μπατζακίδη, μέλος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, σε λαϊκή συνέλευση που έγινε στην Πλατεία Εσταυρωμένου.
Απομακρύνουν, ταυτόχρονα, τις διορισμένες από τους Γερμναούς τοπικές αρχές και ο ΕΛΑΣ μπαίνει στη συνοικία, ζητώντας από τη χωροφυλακή να προσχωρήσει στις δυνάμεις των ανταρτών.
Οι Γερμανοί παρακολουθούν όσα συμβαίνουν και αναζητούν μια αφορμή για να μπουκάρουν στο Αιγάλεω και να προβούν σε εκτεταμένη εκκαθάριση προκειμένου να διασφαλίσουν την ασφαλή διέλευσή τους από την περιοχή. Φοβούνται πλέον τον ΕΛΑΣ, αλλά φοβούνται και τον κόσμο, που έχει συσπειρωθεί γύρω από την αντίσταση, βλέποντας το τέλος της κατοχής να πλησιάζει.
Δι ασήμαντον αφορμή
Στις 29 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί παίρνουν την αφορμή τους: Ξεσπάει μια αψιμαχία μεταξύ δύο ανταρτών, που βρίσκονταν σε φυλάκιο του ΕΛΑΣ δίπλα στη γέφυρα του Κηφισού στη διασταύρωση με την Καβάλας, και δύο Γερμανών μοτοσυκλετιστών.
Το συμβάν δεν πήρε έκταση, καθώς ο ΕΛΑΣ εκείνη την εποχή προσπαθούσε να αποφύγει ενέργειες που θα οδηγούσαν σε αντίποινα εναντίον του γενικού πληθυσμού.
Κάτοικος της περιοχής που ήταν αυτόπτης μάρτυρας στο συμβάν, είπε αργότερα ότι οι γερμανοί απλώς έπεσαν στο ποτάμι, για να αποφύγουν τα πυρά των ανταρτών και μετά έσπευσαν στη βάση τους, στη σημερινή περιοχή του Ασυρμάτου (τότε περιοχή Μαρκόνι) προκειμένου να αναφέρουν το συμβάν. Στην αναφορά τους, έδωσαν ως σημείο του συμβάντος τη γέφυρα της Ιεράς Οδού, μια παραποίηση που ίσως έγινε λόγω σύγχισης ίσως και επίτηδες.
Σημασία έχει ότι λίγο αργότερα ένα επίλεκτο τάγμα των δυνάμεων κατοχής ξεκινά από τον Ασύρματο με προορισμό το Αιγάλεω για να «εκκαθαρίσει την περιοχή».
Αδιάκριτη σφαγή
Στη συμβολή της οδού Μαρκόνι με την Ιερά Οδό οι Γερμανοί συναντούν δύο νεαρούς Έλληνες φοιτητές που μιλούν γερμανικά. Μιλάνε μαζί τους για λίγη ώρα και μετά τους εκτελούν εν ψυχρώ.
Οι προθέσεις τους είναι πλέον ξεκάθαρες και στο Αιγάλεω οι κάτοικοι καταλαβαίνουν τι τους περιμένει όταν βλέπουν ένα άλλο γερμανικό τάγμα να φτάνει στην περιοχή από την κατεύθυνση του Χαϊδαρίου. Ήταν τμήμα της Δύναμης Καταστροφών, που ήταν στρατοπεδευμένη στο Δαφνί και είχε πάρει λίγες ώρες νωρίτερα την εντολή να «προβεί σε σκληρά αντίποινα».
Λίγη ώρα αργότερα οι Γερμανοί εκτελούν επί τόπου 31 κατοίκους, άοπλους και εντελώς άσχετους με την αντίσταση, οι οποίοι απλώς έτυχε να βρεθούν στο δρόμο τους.
Οι περισσότεροι ήταν εργάτες στο εργοστάσιο του Λαναρά και εκείνη την ώρα έτυχε να σχολάσουν από τη δουλειά τους και επέστρεφαν στα σπίτια τους. Κανείς τους δεν προσπάθησε να αποφύγει τους Γερμανούς, καθώς δεν είχαν ιδέα τι συνέβαινε.
Αυτό ήταν μόνο η αρχή. Αμέσως μετά οι Γερμανοί περικύκλωσαν τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου και άφησαν μόνο κάποια γυναικόπαιδα να φύγουν. Μετά, έβαλαν φωτιά στα σπίτια και έκαψαν ζωντανούς όσους είχαν μείνει μέσα σε αυτά. Υπολογίζεται ότι περίπου 120 σπίτια κάηκαν και καταστράφηκαν εντελώς.
Ο Μανώλης Γλέζος στο δεύτερο τόμο του βιβλίου του για την Εθνική Αντίσταση 1940-45, κάνει λόγο για 65 νεκρούς που είναι από ότι φαίνεται ο επίσημος αριθμός μόνο των καμένων και όχι και των αρχικά εκτελεσθέντων. Ο αριθμός των απωλειών, συνεπώς, πλησιάζει αν δεν υπερβαίνει τους εκατό νεκρούς.
Με τα νέα της σφαγής, στο Αιγάλεω φτάνει εσπευσμένα ο τότε Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός.
Κατά μια εκδοχή ικέτεψε γονατιστός τον επικεφαλής Γερμανό διοικητή να σταματήσει.
«Έλεος – έλεος, φτάνει πια»
Κατά μια άλλη εκδοχή και πιο πιθανή, καθώς προέρχεται από αυτόπτη μάρτυρα, ο Δαμασκηνός στάθηκε απέναντι στο Γερμανό διοικητή, έβγαλε τον σταυρό του και τινάζοντας τα χέρια ψηλά στον ουρανό, κρατώντας τον σταυρό τού είπε «έλεος – έλεος, φτάνει πια».
Στο σημείο έφτασε και ο Σουηδός πρέσβης Άιναρ Μόντιγκ, αποτρέποντας μία ομαδική εκτέλεση σχεδόν 200 ανθρώπων που είχαν συγκεντρωθεί από τους Γερμανούς στην περιοχή που ήταν γνωστή ως «καμίνι του Κόρμαλη».
Την επομένη ημέρα ο ΕΛΑΣ εγκατέστησε πολυβόλα στα φυλάκιά του για να αποτρέψει νέα ενδεχόμενη επιδρομή των γερμανών.
Τις επόμενες μέρες, 41 απανθρακωμένα πτώματα θάφτηκαν δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα, άλλοι νεκροί μεταφέρθηκαν στο Γ’ Νεκροταφείο και μερικοί στον Άγιο Βασίλειο Περιστερίου.
Υπήρξαν μαρτυρίες ότι ανάμεσα στους Γερμανούς εκτελεστές υπήρχαν και αρκετοί «γερμανοντυμένοι» που συμμετείχαν στη σφαγή και μιλούσαν άπταιστα ελληνικά προς τους κατοίκους.
Για τη θηριωδία στο Αιγάλεω δεν τιμωρήθηκε ποτέ κανείς.
Kάντε like στην σελίδα μας στο Facebook ΕΔΩ για να μαθαίνετε τα νέα όλης της Ανατολικής Αττικής
